เวทาสากุ กุสาทาเว ทายะสาตะ ตะสายะทา สาสาทิกุ กุทิสาสา กุตะกุภู ภูกุตะกุ
การระบาดของเชื้อไวรัสซาร์คอฟทู (เชื้อโควิด ที่จริงโควิดเป็นชื่อโรค ไม่ใช่ชื่อของไวรัส) ทำให้มีความสนใจเกี่ยวกับเรื่องภูมิคุ้มกันมากขึ้น
โดยเฉพาะภูมิคุ้มกันที่เกิดจากการฉีดวัคซีน ซึ่งเป็น ภูมิคุ้มกัน “เสริม” ที่เกิดขึ้นภายหลังได้รับเชื้อ (หรือได้รับวัคซีน) (adaptive immune response) แต่น้อยคนนักที่จะเข้าใจว่า มนุษย์มีภูมิคุ้มกันอีกระบบ ที่เป็นภูมิคุ้มกัน “หลัก” หรือ innate immune response ผมจึงจะมาเล่าว่าภูมิคุ้มกันสองระบบนี้ทำงานอย่างไร และเราจะเพิ่มภูมิคุ้มกันสองระบบนี้ได้อย่างไร
1. ภูมิคุ้มกันหลัก หรือ innate immune response
ภูมิคุ้มกันหลักนี้จะทำงานทันที ที่มีเชื้อโรคหรือส่งแปลกปลอมเข้าสู่ร่างกาย ไม่ว่าเชื้อนั้นเราจะเคยรู้จักมันมาก่อนหรือไม่ก็ตาม สาเหตุที่ภูมิคุ้มกันระบบนี้ทำงานได้โดยไม่ต้องเคยรู้จักเชื้อโรค (แปลว่าต่อให้เป็นเชื้อโรคชนิดใหม่ระบบนี้ก็จัดการได้) เพราะระบบภูมิคุ้มกันนี้ ทำงานแบบทหาร หลายคนคงสงสัยว่า ทำแบบทหารคือทำอย่างไร? ง่ายๆครับ ในช่วงเวลาสงครามทหารเขาจะมีระบบ (รหัส)ที่ไว้แยกว่าเป็นพวกเราหรือไม่ใช่ เมื่อไหร่ที่มีคนโผล่มา ถ้าบอกรหัสได้ ก็จะรู้ว่าเป็นพวกเดียวกัน แต่ถ้าบอกรหัสไม่ได้ แปลว่าเป็นศัตรู และถ้าเป็นอย่างนั้นก็ไม่มัวมาถามว่าชื่ออะไร งัดอาวุธมาซัดกันเลย ระบบภูมิต้านทานแบบนี้ก็เช่นกันครับ เมื่อมี “เชื้อโรค” เข้าสู่ร่างกาย ระบบนี้จะไม่สนใจว่าเป็นเชื้ออะไร แค่ดูว่าใช่เซลล์ของเราหรือไม่ ถ้าไม่ใช่แปลว่า เป็นสิ่งแปลกปลอมระบบนี้ก็จะเล่นงานเลย คำถามคือ ทำไมจึงเรียกระบบนี้ว่า ระบบหลัก? ตอบง่ายๆครับ เพราะระบบนี้ทำหน้าที่หลักในการจัดการเชื้อโรค เพราะถ้ามัวแต่พึ่งระบบเสริม เวลาที่มีเชื้อโรคชนิดใหม่เกิดขึ้น (ซึ่งแปลว่ายังไม่มีภูมิคุ้มกันเสริม) มนุษยชาติก็ต้องตายกันหมด แต่จากประวัติศาสตร์ก็จะเห็นว่าเกิดโรคอุบัติใหม่หลายครั้งมนุษย์ก็ยังไม่สูญพันธุ์ แม้แต่การระบาดครั้งนี้ ที่มีผู้ติดเชื้อใหม่มากมายที่ไม่มีอาการ ไม่ตายจากโควิดทั้งที่เขาไม่เคยติดโควิดมาก่อน ไม่เคยได้วัคซีนมาก่อน
2. ระบบภูมิคุ้มกันเสริม หรือ adaptive immune response
ระบบภูมิคุ้มกันเสริมคือภูมิคุ้มกันที่เกิดขึ้น หลังจากติดโควิดแล้ว หรือ หลังจากได้รับวัคซีนแล้ว ระบบนี้ทำงานแบบตำรวจ หมายความว่า พอจับผู้ร้ายได้ ต้องเช็คที่ทะเบียนอาชญากรก่อน ถ้าไม่มีชื่อในทะเบียน ก็จะปล่อยตัวไป แต่ถ้าเคยมีประวัติในทะเบียนอาชญากร ถึงจะเล่นงาน ดังนั้นระบบนี้ ต้องรู้ว่า ผู้ร้าย ชื่ออะไร ถึงจะเล่นงานได้ นอกจากนี้ถ้าผู้ร้ายไปแปลงโฉม (กลายพันธุ์) หน้าตาเปลี่ยนไปจากเดิมระบบนี้ก็จะบอกไม่ได้ว่าผู้ร้ายหน้าใหม่นี้คือ คนเดียวกันกับที่เคยสร้างปัญหามาก่อน ในการฉีดวัคซีนเมื่อกลายพันธุ์จึงต้องทำวัคซีนใหม่มาเรื่อย ๆ
ทำไมการเข้าใจว่าระบบภูมิคุ้มกันของมนุษย์มีสองระบบนี้สำคัญ เพราะปัจจุบัน เราเข้าใจว่าการกระตุ้นภูมิคุ้มกันทำได้แค่การกระตุ้นระบบเสริมด้วยวัคซีนเท่านั้น ทั้งที่ในความจริงแล้ว เราสามารถกระตุ้นภูมิคุ้มกันในระบบหลักได้เช่นกัน การกระตุ้นภูมิคุ้มกันระบบหลักนี้นอกจากช่วยป้องกันเชื้อโควิดแล้ว ยังสามารถป้องกันเชื้อโรคชนิดอื่นๆด้วย กระตุ้นได้อย่างไร สงสัยแล้วใช่ไหมครับ ตามอ่านต่อตอนหน้าครับ
📝: นพ.อรรถพล สุคนธาภิรมย์ ณ พัทลุง
เวทาสากุ กุสาทาเว ทายะสาตะ ตะสายะทา สาสาทิกุ กุทิสาสา กุตะกุภู ภูกุตะกุ
ไม่มีความคิดเห็น:
แสดงความคิดเห็น